Avoas, nais, donas.

 A min, cando amence este día de marzo, o primeiro que se me ocorre e volver a vista atrás, porque hoxe vivimos nunha época na que algunhas cousas, inda que pouco a pouco van mudando. Entón venme a cabeza a miña nai, traballadora dende moi noviña, emigrante en Alemania nunha época (finais dos sesenta, comezos dos setenta) na que aquí un futuro mellor non se albiscaba e na que as posibilidades eran mínimas. E coma ela, moitas da súa xeración.

Daquela, a miña memoria remexe os seus recunchos e atopa anos máis atrás a imaxe das miñas dúas avoas. A materna, grande e forte. A paterna, miúda e pequena pero cun carácter de moitos quilates. Nun día coma este do oito de marzo, a min gústame regresar ó pasado. Gústame lembrar a miña avoa Celsa, tamén emigrante para sacar adiante oito fillos, porque aqueles anos eran como eran: inzados de dificultades. Despois, traballando na descarga de sacos de patacas, de tal xeito que, grande como era, seica os compañeiros (homes barís e rexos) non lle daban feito. Unha muller, grande en todos os sentidos.

Gústame lembrar a miña avoa Dolores, a súa historia de traballos, da venda de peixe polas aldeas da contorna cun carriño tirado por unha bicicleta, sempre adiante, mirando polos catro fillos e coa mágoa na alma polos outros dous mortos antes de chegaren a homes. Eu quero imaxinala así, adiante, sempre cara adiante.

Hai uns días morreu a miña tía Maruja. Na miña memoria ficará sempre un entroido no que iamos en comparsa disfrazados de romanos. Pouca roupa enriba, as túnicas e as sandalias. Tres graos baixo cero o día do desfile. A nosa pel, avermellada pola friaxe. A xente, abraiada, dicíndolle dende os balcóns: ¡Mulleriña, co frío que vai! E ela, contestaba: Nada, nada, só é impresión. Porén, detrás diso, estaba unha muller, viúva do seu primeiro home, abandonada polo segundo, que sacou cinco fillos adiante ela soa. Seguro que na memoria de moitos limiaos que estudaron no colexio Carlos Casares, paira aínda o arrecendo das comidas que ela cociñou alí durante moitos anos.

Avoas, nais, donas, coma estas que nomeo aquí, houbo moitas en todas as vilas e as aldeas, nunha época distinta na que nada se falaba delas malia o seu esforzo diario. Por iso, para todo o que hoxe é, aínda que falte moito por acadar, quero lembralas aquí. Porque elas foron a semente. Porque para saber onde podemos chegar, ás veces cómpre lembrar de onde vimos, lembrar que esas mulleres grandes ás que ninguén lle deu importancia, que non saían en xornais nin en revistas, estaban simplemente a carón de nós.

Rafael Laso Lorenzo