Un conto dificilmente antolóxico

XOSÉ A. CARRERA ABELLEIRA

Aínda resoa nos meus oídos a afirmación de Xosé González Martínez, na súa conferencia de fai días en Xinzo, co gallo de fomentar o uso do galego nas postremeirías da vida. Segundo el, a literatura galega tivo moi escasa calidade nos tempos da transición democrática, cando a todo o mundo lle deu por meterse a escritor. Isto motivou que as axudas oficiais para a normalización lingüística se centraran nesa parcela, quedando a velas vir outras, como o ámbito da xustiza, da ciencia e demais. Tal opinión, por unha parte, a min chocoume porque xeneralizou, sen facer excepción algunha —e hainas, evidentemente—, pero, por outra, gustoume moito escoitar en público por vez primeira o que veño pensando desde fai tempo, cando teño nas mans determinados libros de narrativa galega.

Naquel momento veume á memoria un conto, certamente desafortunado, deses que quedan gravados no maxín, como non o fan o mediocres. Titúlase Hundezelle, seu autor é Lueiro Rei e debeu ser publicado no principio dos oitenta. A historia é curta: Un alemán, de nome Frank, dada a súa condición de xudeu, foi atormentado polos nazis nun campo de concentración, obrigándoo a permanecer tombado nunha especie de canceira e a ladrar cada vez que quería pedir calquera cousa, ben fose comer, beber, ou facer as súas necesidades. Así penou durante dous longos anos. Agora el e a súa muller veñen a vivir a unha aldea galega, porque ela é de aquí, e, celebrándose no lugar as festas do patrón, o home é elixido mordomo. A pesar das graves experiencias que a parella trae ás costas, aquí comezan os despropósitos na historia. Non só a Frank se lle ocorre, para peche das festas, impoñer entre os veciños un concurso de imitación de sons dos animais, senón que, aínda que nun principio se resiste, é obrigado pola súa dona a imitar el mesmo a voz do can. Finalmente, cando o home, a base de ladrar e facer ouvear con el a tódolos cans da parroquia, chega a perder o sentido, caendo no chan medio morto, a muller aténdeo e dille ós veciños, que se amosan preocupados, que non é nada, que, aínda que hai tempo non lle daban, son ataques de tolemia. Sen comentarios.

Ningún escritor está libre de obcecarse e dar á imprenta un conto como este, pero o que chama a atención é que figure, ó lado dos grandes, como Castelao, Otero Pedrayo, Dieste,  Méndez Ferrín, Casares, etc., na Antoloxía do conto galego do século XX (Galaxia, 2005), baixo a responsabilidade de Luís Alonso Girgado. Para quen, fóra de Galicia —estes volumes soen chegar a universidades estranxeiras—, lea o relato, non sei que opinión sacará das nosas letras, tendo en conta que os dous últimos da selección, sen chegar ó desatino do citado, tampouco dan a talla. Un de Alfredo Conde que fala, cheo de tópicos, da vida dun embarcado, medio tolo; e outro, de Xavier Alcalá, que aburre ás pedras coas falcatruadas inxenuas e manidas duns nenos en torno dun home que ten un cine. Pero, ¿é que estes dous autores con longa obra non teñen contos mellores para figurar no libro?

Algo de fomentar a lectura nos centros docentes di no prólogo o autor da antoloxía, pero con exemplos desta índole ten que custar moito conseguilo. Para sorte dos que nos gusta ler no noso idioma, hai no pasado século contos espléndidos dabondo que o antólogo non soubo ou non quixo buscar.

Escribir en galego, moi ó contrario de resultar unha bicoca, debería ser unha responsabilidade. Tampouco, polo mesmo feito de usar este idioma, temos que reverenciar cada libro que sae do prelo, aínda que proliferen as súas presentacións, como agora se estila. É por iso que xa vai sendo tempo de que no país xurda unha crítica rigorosa e competente, libre de intereses editoriais, que poña cada texto no lugar que lle corresponde, para ben únicamente da nosa propia literatura. A cousa non debe ser doada, porque, como me dixo un día Carlos Casares, cando lle preguntei por que deixara de publicar a sección A ledicia de ler no xornal La Voz de Galicia, exercer a crítica literaria reporta serios desgustos e inimizades.