Os maquis na Limia (1948) 2ª parte:Versión oficial dos sucesos de Pazos (Sarreaus)

138 - GALICIA terra,mar e xentes - ROMARIA
Os maquis na Limia (1948) 2ª parte:Versión oficial dos sucesos de Pazos (Sarreaus)
EDELMIRO MARTÍNEZ CERREDELO Blog: http://historiadexinzo.wordpress.com/ A versión da Garda Civil difire da dos veciños, Camilo Montes Valdés, tenente coronel xefe da 239ª Comandancia...

EDELMIRO MARTÍNEZ CERREDELO

Blog: http://historiadexinzo.wordpress.com/

A versión da Garda Civil difire da dos veciños, Camilo Montes Valdés, tenente coronel xefe da 239ª Comandancia da Garda Civil de Ourense, que mandaba o operativo, informa: “Obtenida por el jefe que suscribe de modo confidencial “contraseña” establecida por los dirigentes de la IV Agrupación de Guerrilleros de Galicia, para ponerse en contacto con la partida que capitanea en esta provincia el llamado, José Raúl Castro Cao, que a su vez acata la dirección a cargo de Saúl Mayo Méndez (…) concurrió a la cita en el día y hora convenida, un elemento de la Brigadilla de esta Comandancia (…) permitiendo esta actuación la detención de un enlace de tales bandoleros, que al darse cuenta de la sorpresa y engaño, intentó arrojarse al río Miño desde el Puente Nuevo (…) lo que se evitó por la rápida intervención de la fuerza del Cuerpo. Por ello verificada su detención a las 15,30 horas del día 13 del actual y bajo mis inmediatas ordenes, se utilizó el material móvil, que transportó al referido detenido con el propósito de llegar con él hasta el campamento de los bandoleros, llevando fuerza suficiente para cubrir el servicio (…) si bien en un primer momento se encerró en un completo mutismo invocando la muerte antes de descubrirlo, se le convenció con medios “persuasivos”, [o entrecomiñado é do autor] terminando por delatarles y asegurando que se hallaban en el pueblo de Pazos (…) y caso de que su regreso no fuese a la hora que previamente le habían determinado, que era a las veinte, abandonarían su refugio con rumbo desconocido (…). No obstante la rapidez imprimida (sic) a la marcha sobre tal objetivo, no ha sido posible cercar el pueblo hasta las 22,30 horas (…) y ya presentes delante de la casa donde se suponía tenían su guarida en completa oscuridad (…) con el propósito de esperar a que amaneciera para dar el asalto al edificio, los forajidos apercibidos de nuestra presencia, hicieron numerosos disparos de agresión, abandonando el refugio y emprendiendo la huída favorecidos por las circunstancias, sin que tales dificultades influyeran para que la fuerza del Cuerpo animada del mayor entusiasmo y espíritu militar, repeliera con admirable tesón, el atentado, tratando de evitar por todos los medios a su alcance que la consumasen, acción que no obtuvo positivo éxito, a causa, principalmente de la completa oscuridad y de lo accidentado del terreno (…). Pasados estos momentos, atendí el recuento de la fuerza del Cuerpo y auxilios que pudieran necesitarse por las bajas habidas (…) sin desatender el cerco del pueblo, hasta que ya de día, se llevase a efecto un detenido reconocimiento del terreno y demás lugares sospechosos, recogiendo a los siguientes heridos: Cabo, José Campos Santalices, del Destacamento permanente de Villar de Barrio, con fractura en la pierna derecha de la tibia y el peroné. Guardia 2º, Laureano Mira Iglesias con heridas en el brazo derecho y en el hemitorax derecho, del destacamento de Esgos. Guardia 2º, Manuel Sánchez Sánchez, perteneciente a igual destacamento, conmoción cerebral. Los dos primeros no presentan gravedad y el último sí. También fue herida una vecina que sin intervención alguna le alcanzó un disparo, siendo conducidos los cuatro heridos al Hospital de esta Plaza (…). Al amanecer y dividida la fuerza del Cuerpo en nutridos grupos, procedió a la batida del terreno (…) presentándose el edificio donde se albergaban los bandoleros, completamente destruido a consecuencia del incendio originado por el empleo de bambas de mano (…) encontrándose en una finca de las proximidades oculto entre unas retamas a un bandolero herido que volviendo su agonía contra la fuerza del Cuerpo, todavía le dirigió seis tiros del arma que portaba, nueva agresión que fue contestada causándole la muerte instantánea. Posteriormente y cuando era conducido para su ingreso en la Prisión Provincial el elemento que actuó de  enlace, al aproximarse a las inmediaciones de una finca de considerable extensión, punto conocido como Las Canteras, en terreno del término municipal de Ginzo de Limia, emprendió veloz carrera pretendiéndose poner fuera del alcance de la fuerza del Cuerpo, y desoyendo las intimidaciones que le fueron dirigidas (…) disparó sus armas reglamentarias  cayendo (…) mortalmente herido, reclamada la presencia de un facultativo, se limitó a certificar su defunción. Identificado, resultó ser Lorenzo Novoa Piñeiro, vecino del expresado pueblo de Pazos de Sarreaus, con ejecutoria izquierdista, que actuaba a las ordenes de los bandoleros. No ha sido posible la identificación del otro bandolero muerto (…).

            Ese informe non reflicte a verdade do acontecido, omite o nome do enlace detido na ponte de Ourense, Xoán Sorga, ao que a Garda Civil levou a Pazos esa noite, tamén omite algo tan importante como que fuxiu das mans da Garda Civil estando esposado, aproveitando a confusión do momento e, o máis importante, presuntamente aplicóuselle a lei de fugas (a tradición oral di que “o mataron”) ao veciño de Pazos, Lorenzo Nóvoa Piñeiro, detido aquela noite na aldea e que non tiña, segundo os veciños, relación algunha cos feitos, presentado no informe como o enlace cos guerrilleiros (dando a entender que era o enlace detido en Ourense). Indica que o incendio da casa foi pola explosión das bombas de man, e os veciños manifestan que se lle prendeu lume intencionadamente co gando dentro, en represalia polo sucedido.

“Foi en Pazos de Codosedo, el [Xoán Sorga] detivérono en Ourense, na ponte romana, collérono polos pelos, tentou tirarse ao río, e despois trouxérono para Pazos [o día 14 de xullo], e foi cando se armou o lío (sic), que os guerrilleiros estaban en Pazos, na casa do Xoán (...) plantáronlle lume á casa, o tenente coronel tamén apañou, púxose tan tolo que o meteron nun manicomio, cando houbo aquel “jaleo” que se formou de noite, estaba un garda con el, estaba esposado, pero era máis alto ca min, tentando fuxir déronlle un tiro nun ombreiro e largouse a Portela, onde lle cortaron as esposas (...) Escapou de Portela e veu a Cortegada á nosa casa (...) Nós durmiamos nunha habitación e tirounos unhas pedriñas á vent= 1, pero non oímos (...) como faría el que tiña mal o brazo, coa outra man agarrou o balcón, como el faría para poder subir, porque como podía só cunha man, agarrouse cos dentes e subiu á casa do avó, que comunicaba coa nosa, e veu onde estaba a miña nai coas irmás (...) Pásame isto!, A ver se me curan!, e curárono e meteuse na palleira (...) Estivo escondido, dabámoslle de comer a escondidas, ata que marchou, despois andaba dirixindo a cuadrilla por esa veiga toda, home, cada tanto viña de noite el e outro, e cando estabamos nos no cárcere viñéranos a noticia de que mataran o capitán Piñel, que ¡era mais malo que a puta que o pariu!. E o Xoán desapareceu, eu creo que foi directamente a Francia[i].

O mesmo día 14, foron detidos por orde do gobernador militar, os seguintes veciños de Pazos de Codosedo: Antonia Sorga Rodríguez e a súa filla de 17 anos, Encarnación Campos Sorga; o día 21 deteñen ó seu marido, Honorino Campos Conde, sendo ingresados eses días no cárcere de Ourense. O día 24 e polo mesmo motivo entran no cárcere de Ourense, Bautista Campos Rodríguez de 53 anos tamén veciño de Pazos de Codosedo, Félix Salgado García de 24 anos e Camilo Rodríguez Álvarez “Palleta” de 27 anos, ambos de Codosedo. Posteriormente no mes de agosto e por orde tamén do Gobernador Militar, a Garda Civil detén e ingresa no cárcere de Ourense, con data do día 10, a Xosé Vences García de 23 anos e veciño de Cortegada (Sarreaus) e Xoán Prado Niet o de Porto (Vilar de Barrio)[ii]. O día 31 de xullo, son ingresados no cárcere de Ourense, Eloi Dacal Xaneiro de Borrán (Vilar de Barrio) e Nicanor Padreda Díaz, casado, de 28 anos e veciño de Portela (Sarreaus).

As testemuñas orais indican que o tenente coronel que dirixía a operación, polas consecuencias da mesma e a brutalidade empregada, acabou póndose tolo, sendo ingresado nun psiquiátrico (dato sen confirmar pola miña investigación e a foto que se publica non se corresponde cos feitos). (Do meu libro: “Historia e Memoria. A LIMIA: 1931-1953).

[1] Entrevista con Antonio Sorga Losada en Cortegada (Sarreaus) o día 14.06.2007.

[1] AHPO. Fondo de Prisiones. Libro de entradas nº 10.369.