Entón cantou. Logo de máis de vinte anos sen cantar.

Moito lle insistira que cantara para min naquelas tardes que me achegaba xunto dela e, sentado nunha desas banquetas que tiña, de patas de ferro cromado en parte e oxidado noutra, cun remate en imitación de madeira cutre, baixaba ós poucos o viño ruín que timidamente me botaba nese chato vello e raiado de cristal que xa non se soían ver nas cociñas. A cheminea sempre estaba acesa, con máis ou menos lume, e caldeaba o anacrónico comedor onde antes moitas bocas se axuntaran para os xantares e as ceas pero, agora, só quedaba ela cá súa cute escura case parda, sucada polo tempo e o sol, deixando na súa fronte, nas súas meixelas e nas súas pálpebras sutís cicatrices de tempo e sabedoría. Sempre que ía xunto dela quedaba pasmado a rebulir cos ollos nunha desas alfombras debuxadas con motivos de caza que colgaba na parede. Un cervo en primeiro plano, case siluetado no aire dunha fraga, miraba a unha cerva e o seu cervato, todos baixo a luz da lúa chea mentres eu escoitaba o estralo da leña e os pausados toques do seu caxato contra as baldosas laranxadas gastadas polos pés de moitos anos. Falabamos dun pasado a maioría das veces que a min me víña demasiado lonxe, que só coñecía por boca dela, e que se deixaba ver fugazmente nas meniñas dos seus ollos coma lóstregos de sentires que acompañaban as palabras que botaba ó aire. Mentres, movía os pes con esas zapatillas azul mariño arriba e abaixo case seguindo o son do caxato, como xogando co ritmo dunha melodía que aínda non cantara pero que me cantaría. As súas mans duras e fortes, apoiábanse a unha contra a outra na cabeza do bastón, case á altura do peito, e aínda incluso as veces deixaba caer o papo enriba delas e ollaba sinxelamente cara as chamas, nun afán de pensamentos que só ela coñecía, perdendo a mirada por uns segundos antes de volver a comezar a falar de novo. Entón erguía a cabeza e preguntaba se quería algo máis de viño ou algunha que outra galleta dos típicos surtidos de Cuétara que cada día botaba enriba da mesa, con ese hule de motivos florais e cadros que recordaba ós anos sesenta. De certo, o tempo ocorría doutra maneira nesas tardes naquel comedor, onde todo se transportaba a un momento mítico e distante onde a vida era dun xeito diferente ó noso. Onde as lembranzas dunha muller recobraban presencia na memoria e relataban a crueza de anos de fame e penas ás veces e de abundancia e alegrías outras, pero sempre cun non sei que de nostálxico cariño. Ela, vella e cansa xa, seguía vestindo como cando a coñecín, con esa bata a cadros azuis e brancos que se anoan pasando a cinta entre o burato dunha das dianteiras e facendo un lazo nas costas. Sempre cun mantón negro ós ombreiros e un pano de tea escondido a media altura da manga, entre a boneca e o cóbado. É verdade que xa non contaba con esa vitalidade de cando un é novo, ou polo menos cando aínda non é tan vello e aínda así, no seu sorrir, que ás veces se deixaba entre notar cando recordaba asuntos de gracia, aínda se vía esa pálida xuventude de quen non quere deixarse levar polos anos. Pese a todo, non quería cantar. Ela non sabía o significado que tivera para a vida de moitos e o papel que representara e, claro, agora tíñase por unha vella, por unha solitaria gota de choiva no mes de abril, que non molla máis que outra. Non entendía que perdera o tempo indo alí dende fai anos a escoitar de cando en vez o seu falar. O falar dunha vella que nada ten que contar que a un rapaz novo lle poida interesar, dicía ela. Pero eu si ben o sabía. Ela era xustamente a representación dun pobo e desas mulleres que o conforman. Pronto de me din conta da importancia desa muller ata case sentir unha certa necesidade de achegarme de cando en vez a vela, de escoitar a súa voz aguda e melódica. Pronto souben entender que ela era a viva imaxe da loita, da superación e da nosa cultura. Ese era o meu traballo o final. Recorrendo dun lado a outro Galicia, en busca da nosa historia, coñecín a singulares persoas de todo tipo, con cento de historias ás súas costas, centos de recordos, de cancións, pero ninguén como ela. Ela ensinarame o camiño tortuoso da muller ó longo dos anos. Do silencio case obrigatorio que ás veces tiña que soportar por non ser un home e do moito que lle doía ese silencio, que a facía querer berrar moi alto, tan alto que non habería ninguén que non a escoitara. Unha pobriña dicía ela, unha mandada que se erguía para traballar e se deitaba moída sen tan sequera poder coller e ir á taberna como os outros facían. Sempre gardando unha postura de ridícula submisión, que non ía con ela, que era imposta, sen tan sequera poder bailar, sen tan sequera poder saír soa da casa. Cansou. Logo dunha vida por baixo dos homes, de ser menos, cansou e o final colleu e cantou. CHAIRA

Iván Prado